Σελας : Μαγεία στον ουρανό

 
Με τον όρο «πολικό σέλας» εννοούμε τόσο το βόρειο όσο και το νότιο. Η διεθνής ονομασία του είναι «aurora», το όνομα της θεάς της αυγής, ενώ το ελληνικό της όνομα, όπως περιγράφεται στην Ελληνική Μυθολογία, είναι Ηώ. Δεν συνδέεται συμπτωματικά με την αυγή, αφού το φως την ώρα εκείνη θυμίζει το κόκκινο φως του πολικού σέλαος. Η λατινική ονομασία του Βορείου Σέλαος είναι “Aurora Borealis”. Αντίθετα του νοτίου είναι “Aurora Australis”
Το σέλας εμφανίζεται κοντά στους πόλους όπου ενεργητικά σωματίδια του ηλιακού ανέμου συναντούν τη γήινη ατμόσφαιρα. Το βόρειο σέλας είναι κατά κανόνα ορατό μόνο σε μια ζώνη 60-70 μοιρών βόρειου πλάτους, ενώ το νότιο σέλας εμφανίζεται στην αντίστοιχη ζώνη νότια. Με λίγη τύχη, όταν ο Ήλιος είναι ιδιαίτερα δραστήριος, το βόρειο σέλας είναι ορατό ακόμη και από τις 50 μοίρες, κάπου δηλαδή στη βόρεια Κεντρική Ευρώπη.

Το σέλας δημιουργείται όταν τα φορτισμένα ηλεκτρόνια του ηλιακού ανέμου αλληλεπιδρούν με το μαγνητικό πεδίο της Γης και επιταχύνονται κατά μήκος των δυναμικών γραμμών του προς του πόλους. Καθώς εισέρχονται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας πάνω από τους πόλους, συγκρούονται με άτομα και μόρια οξυγόνου και αζώτου της ατμόσφαιρας, τα οποία και διεγείρουν ενεργειακά. Τα διεγερμένα άτομα, για να επανέλθουν στην αρχική και σταθερή τους κατάσταση ενεργειακής ισορροπίας, εκπέμπουν το πλεόνασμα της ενέργειάς τους με τη μορφή φωτονίων, των οποίων η ενέργεια αντιστοιχεί σε εκείνη του ορατού φωτός. Όσο εντονότερη είναι η ηλιακή δραστηριότητα, τόσο εντονότερος είναι ο ηλιακός άνεμος και τόσο περισσότερη ενέργεια έχουν τα φορτισμένα σωματίδια που τον αποτελούν. Ανάλογη όλων αυτών των αλληλεπιδράσεων είναι και η ένταση του σέλαος, καλύπτοντας έτσι ευρύτερη περιοχή.

Οι δύο φωτεινοί δακτύλιοι γύρω από τους πόλους είναι σε μεγάλο βαθμό είδωλα ανεστραμμένα μεταξύ τους. Τις ενεργές περιόδους, ορατό από μεγάλη απόσταση είναι κυρίως το ερυθρό φως. Το χρώμα προκύπτει από τα άτομα οξυγόνου σε ύψος 300-400 χιλιομέτρων, με αποτέλεσμα να γίνεται ορατό από πολύ μακριά. Χαμηλότερα, στα 100 χιλιόμετρα, συμμετέχει και το άζωτο στο χρωματισμό του φωτός, με αποτέλεσμα να βλέπουμε όμορφους κιτρινοπράσινους χρωματισμούς μαζί με ιώδες και μπλε χρώμα. Το σέλας δεν υπάρχει μόνο στη Γη. Όλοι οι πλανήτες με ατμόσφαιρα ανταποκρίνονται με μια φωτεινή αντίδραση στα σωματίδια του ηλιακού ανέμου. Ωστόσο, απαιτείται και μαγνητικό πεδίο για να αποκτήσει το φως αντίστοιχη υφή αυτού που απαντά στη Γη. Τα μαγνητικά πεδία του Κρόνου και του Δία βρίσκονται σε παράλληλη θέση ως προς τους άξονες περιστροφής τους. Γι’ αυτό έχουν τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο πόλο ένα φωτεινό δακτύλιο. Αν το μαγνητικό πεδίο δεν είναι παράλληλο προς τον άξονα περιστροφής, όπως στον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, τότε η εικόνα είναι πιο σύνθετη.
Λαογραφία
Στη λαογραφία των βορείων λαών το Σέλας ήταν επόμενο να έχει συνδεθεί με υπερβατικές ερμηνείες.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1732 ο Anders Celsius σημείωσε στο ημερολόγιό του πως το Βόρειο Σέλας ήταν τεράστια φωτιά που κατά τις πεποιθήσεις της εποχής προερχόταν από ηφαίστεια που υπάρχουν στον Β. Πόλο, από τον Θεό, για να ζεσταίνονται οι άνθρωποι.
• Οι Σουηδοί πίστευαν πως ήταν αντανακλάσεις από τις δάδες που κρατούσαν οι Λάπωνες ψάχνοντας τους Ταράνδους τους.
• Οι Φιλανδοί ότι ήταν Άγγελοι Κυρίου που κυνηγούσαν τους δαίμονες.
• Οι Λάπωνες έκρυβαν γυναίκες και παιδιά, σταμάταγαν τα έλκηθρα και μάζευαν τα κουδούνια για να μη γίνουν αντιληπτοί από το Σέλας και τους πάρει.
• Στη δυτική ακτή της Νορβηγίας οι κάτοικοι πίστευαν μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα πως το Βόρειο Σέλας είναι γριές ανύπαντρες γυναίκες στον ουρανό που χορεύουν κουνώντας τα λευκά μαντήλια τους. Πίστευαν δε πως το Σέλας ερχόταν για να πάρει τις ανύπαντρες γυναίκες που είχαν ήδη γεράσει! -”Αυτή είναι τόσο γριά που θα ‘ρθει να τη πάρει το Σέλας”, έλεγαν.
• Οι Εσκιμώοι πίστευαν πως είναι οι ψυχές των νεκρών που αναζητούν τους δικούς τους. Έτσι κατά τη διάρκεια του φαινομένου ούτε μιλούσαν ούτε σφύριζαν φοβούμενοι μη κατέβει το Σέλας χαμηλά και τους αρπάξει αναγνωρίζοντάς τους από τη φωνή.
• Αλλά και οι Ινδιάνοι της Αμερικής (Καναδά) πίστευαν πως το Βόρειο Σέλας ήταν οι τεράστιες φωτιές που άναβαν τα ουράνια δαιμόνια όταν μαγείρευαν φάλαινες για να φάνε! Άλλοι ινδιάνοι (οι Φοξ) πίστευαν ότι πρόκειται για μεγάλη συνάθροιση πολεμιστών, κοντά στο Βόρειο Πόλο, όπου έβραζαν τους εχθρούς τους σε μεγάλα καζάνια.
• Τέλος οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας πίστευαν πως οι παλιοί πρόγονοί τους έφθασαν στο Νότιο Πόλο και παγιδεύτηκαν εκεί και τώρα ανάβουν μεγάλες φωτιές για να συνεννοηθούν με τους σημερινούς απογόνους τους για να πάνε να τους ελευθερώσουν.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ αναφερθεί η άγρια εκμετάλλευση του φαινομένου, πιθανώς και ασύγγνωστα, κατά τον Μεσαίωνα από την εκκλησιαστική τότε εξουσία ως προμήνυμα μεγάλου κακού σκορπώντας τον φόβο στους πιστούς, που δεν συμμορφώνονταν, αποδεχόμενη τεράστιες περιουσίες. Πολλές γκραβούρες της εποχής παρουσιάζουν το Σέλας ως θηρίο της κόλασης με στόχο την καταστροφή.
 Προς το τέλος της διάρκειας του φαινομένου που φθάνει και τις έξι ώρες, μπορεί να παρατηρηθεί, όχι πάντα, και το “στέμμα του Σέλαος” (corona aurora). Από το κέντρο του ουράνιου θόλου εμφανίζεται αιφνίδια ένα κυκλικό φως σαν στεφάνι από την περιφέρεια του οποίου εκτείνονται κάθετες λευκές ακτίνες προς το έδαφος δημιουργώντας την εντύπωση ενός γιγάντιου φωτεινού στέμματος και που στρέφεται με ταχύτητα, με ενδιάμεσες αιφνίδιες στάσεις. Αυτό το χαρακτηριστικό φαινόμενο διαρκεί από μόλις λίγα δευτερόλεπτα μέχρι μισό λεπτό της ώρας και στη συνέχεια εξαφανίζεται. Η παρατήρηση αυτού του φαινομένου είναι ασύλληπτης ομορφιάς.